Một nghiên cứu về tác động của marketing lên
con người hiện đại nói đại ý rằng: mỗi ngày, một người sống ở thành phố có thể
đã tiếp nhận thụ động hàng chục ngàn slogan và thông tin từ các sản phẩm qua
truyền hình và các phương tiện quảng cáo nơi công cộng. Với người Việt Nam, có
lẽ việc “đọc thụ động” còn nhiều hơn thế, bởi ngày nay bước ra đường hay mở
tivi lên, chúng ta đâu chỉ bị bủa vây bởi các bảng quảng cáo mà còn bị nhấn chìm
trước trùng vây của những khẩu hiệu, băng-rôn khác, trong số đó chẳng phải khẩu
hiệu nào được giương lên cũng tốt cho khả năng nhận thức lẫn phương diện sinh
học của não bộ con người.
Cộng thêm vào đó
là mạng xã hội, tin nhắn, là lướt web đọc tin, đọc báo cáo ở công sở, đọc tổng
kết ở cơ quan... đủ thứ đọc trên đời. Lúc nào mắt ta cũng phải căng ra để đọc
một thứ gì đó. Đọc mọi nơi mọi lúc. Đọc trước lúc ngủ, đọc khi mới thức dậy,
đọc ở bàn ăn, đọc khi uống cà phê, đọc tranh thủ lúc chờ thanh toán tiền ở quầy
thu ngân, đọc trên xe, đọc ở công viên, đọc cả trong khi... đi toilet, lúc nào
trước mắt và trong đầu óc chúng ta cũng đầy chữ là chữ. Não chúng ta có vẻ như
lúc nào cũng đang vận động hết công suất để thu nạp chữ nghĩa nhập nhằng trên
màn hình, trên giấy, trên đơn từ, công văn, trên mạng xã hội, trên hóa đơn
điện, nước, nhà hàng. Chúng ta chăm chỉ đọc và nghiện đọc. Bạn có thấy không,
chúng ta không thể nào chấp nhận được tình trạng nhàn rỗi cho đôi mắt, dù chỉ
vài phút. Thay vì ngồi ngắm một bông hoa ngậm sương buổi sáng, chúng ta tranh
thủ chụp hình và ghi status; thay vì ngồi uống ly cà phê ven đường và nghĩ ngợi
về một điều gì đó, chúng ta tranh thủ lên mạng đọc, viết comment; thay vì tập
trung thưởng thức một món ngon trên bàn và trò chuyện với những người thân
trong gia đình, chúng ta mỗi người cầm một điện thoại thông minh hay máy tính
bảng, đọc và đọc.
Đọc như thể ngừng đọc là lập
tức lăn ra chết.
Theo thống kê của các thư viện gửi về Bộ Văn hóa - Thể thao
và Du lịch vào năm 2013, mỗi năm trung bình 1 người Việt đọc không hết 1 cuốn
sách (0,8 cuốn), tỉ lệ sách bình quân đầu người tại các thư viện công cộng là
0,38.
Chúng ta làm đầy
đời sống của mình bằng chữ. Cho đến một ngày, có ai đó nói rằng ở cái nơi mà
chúng ta đang sống, những cuốn sách bị bỏ rơi; rằng, ở nơi chúng ta đang sống,
mỗi năm mỗi người chỉ đọc hết 0,8 quyển sách. Ồ, con số đó là một sự xúc phạm.
Và vì thế, bạn và tôi sẽ phản ứng kịch liệt. Chúng ta phải nói cho những kẻ đã
đẻ ra con số ấy biết rằng các vị nói sai rồi, số liệu không phản ánh được một
thực tế là hằng ngày chúng tôi, những người Việt, vẫn đọc, đọc không ngừng
nghỉ, đọc cật lực, đọc liên tục, đọc mọi nơi mọi lúc đây này. Và chúng ta biện
hộ rằng đọc thì đâu nhất thiết phải đọc sách.
Nhưng rồi, khi cơn
tự ái đi qua, khi con số 0,8 cuốn sách/năm/mỗi người Việt trở về với vẻ trung
tính của nó, chúng ta sẽ tự hỏi cái sự đọc nhiều của chúng ta có thực sự là đọc
khi chúng ta rời xa những văn bản kích hoạt năng lực tri thức để tiếp nhận
những loại văn bản đáp ứng nhu cầu thông tin đóng gói dễ dãi nhất thời, khi
chúng ta rời bỏ niềm say mê khám phá và mở rộng tư duy qua những trang sách thử
thách để chấp nhận những chữ nghĩa thông báo mà bản thân chúng không cần người
tiếp nhận phải nghĩ ngợi gì thêm, khi chúng ta chối từ sự phiêu lưu theo đuổi và
truy cầu sự mới lạ của tri thức trên những văn bản phức tạp để hồ hởi chào đón
những xác chữ vật vờ không cần đến khả năng phê phán hay tưởng tượng ở người
tiếp nhận?
Một nhà hiền triết
đã nói rằng chúng ta đừng
mơ từ bỏ những cuốn sách giấy, chỉ vì cuốn sách cũng như cái muỗng hay bánh xe,
nó được phát minh ra, về mặt vật chất là căn bản hoàn thiện để thực hiện cái
công năng truyền tải tri thức cho con người. Sách như một dạng phát minh bánh xe
tri thức và trí tưởng tượng của con người.
Một cuốn sách đòi hỏi độ dấn thân của người đọc tương tự
như một ngọn núi hiểm trở đòi hỏi bản lĩnh và sự nhập cuộc của người chinh
phục. Và cũng như nhà leo núi, người đọc sách hân hoan thấy mình khác đi, mới
mẻ hơn sau một hành trình với mỗi cuốn sách. Đó chính là cảm giác kỳ thú về một
hành trình mở rộng biên giới của hiểu biết, khám phá vẻ đẹp ngữ nghĩa và bao
trùm là khát vọng được hiểu về ngoại giới và nội tâm.
Điều đó hoàn toàn khác với cái cách mà chúng ta tiếp nhận những câu chữ, ý tưởng rời rạc trên mạng xã hội, trên các biển quảng cáo hay những băng-rôn tuyên truyền sặc sỡ trên đường. Đọc để chủ động sống sẽ rất khác với việc đọc để bị tác động. Đó là chưa nói, chính thói quen đọc tản mát hời hợt kia sẽ lấy đi của chúng ta niềm đam mê chinh phục những cuốn sách và nỗ lực khám phá những giá trị tinh thần tinh tế và ngầm ẩn bên trong đời sống.
Đã đến lúc cần phải nhìn lại sự đọc. Cần đặt lại câu hỏi: Chúng ta tiếp nhận nhiều chữ hằng ngày nhưng có thật sự chúng ta đang đọc?
- Nguyễn Vĩnh Nguyên (Báo NGƯỜI LAO ĐỘNG) -
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét