Sau Quốc hoa, Bộ VHTT&DL đang tiếp
tục ráo riết tìm ra trang phục phù hợp để làm Quốc phục. Trước tiên,
phải thừa nhận rằng, việc lấy ý kiến nhân dân về Quốc hoa, Quốc phục và
Quốc tửu là việc làm đáng vỗ tay hoan nghênh, bất cứ sự lựa chọn dân chủ
đều đáng như thế. Hơn nữa, việc trưng cầu dân ý về một biểu tượng của
quốc gia càng là một việc chính đáng cần biểu dương.
Thế nhưng ngẫm cho cùng thì biểu tượng
của một dân tộc mà phải loay hoay lựa chọn sau mãi 4.000 năm dựng nước
thì có lẽ không được bình thường cho lắm! Và thực chất Quốc hoa, Quốc
phục và Quốc tửu đó là những đặc trưng văn hóa của người Việt trong cái
sự uống, sự mặc và thưởng thức, vậy thì việc gì ta phải loay hoay để
bình chọn?! Đặc trưng văn hóa của một dân tộc không phải là thứ mà ta có
thể khiên cưỡng, gò ép mà thành, đó là trầm tích của tinh thần, là kết
quả của một quá trình bồi lắng qua những thăng trầm lịch sử của một dân
tộc.
Nước ta trải qua những 4.000 năm văn
hiến, lịch sử đã cho dân tộc ta nhiều đặc trưng văn hóa đặc sắc. Bây giờ
chúng ta lại đi tìm đặc trưng văn hóa từ việc biểu quyết của một đám
đông, kể cũng lạ!
Trong năm vừa qua, sau những cuộc bình
chọn ồn ào, nhiều tranh cãi thì cuối cùng nhiều người chọn hoa sen.
Nhưng hoa sen có là loài hoa gắn liền với đời sống, là biểu tượng đặc
trưng của người Việt hay không? Câu trả lời chắc chắn là còn chưa thống
nhất. Bởi lẽ từ trước tới nay hoa sen ở Việt Nam chủ yếu là dùng… cúng
lễ. Nhưng có lẽ chúng ta không cần ngại ngùng khi nó đã được chọn làm
Quốc hoa của Ấn Độ hay Ai Cập. Bởi người Ấn có lý do vì đó là bông hoa
nở dưới chân Đức Phật khi ngài chào đời, tại vườn Lâm Tỳ Ni. Còn với
chúng ta thì sao? Sen thật ra chỉ là một loài hoa hoang dã, nó được nhắc
đến nhiều trong văn học dân gian, loài hoa gắn với vùng Đồng Tháp Mười
thuộc Tây Nam Bộ trong câu ca “Tháp Mười đẹp nhất bông sen”.
Nếu so với hoa đào, hoa mai thì sen
không có ảnh hưởng nhiều với đời sống người Việt. Rõ ràng, người ta có
thể bỏ qua một mùa sen mà không nhiều băn khoăn nhưng không thể yên lòng
nếu mùa Xuân mà không có hoa mai, hoa đào. Nhiều ý kiến cho rằng, chúng
ta đã khiên cưỡng đặt ra một thứ Quốc hoa mà nó chưa có nhiều giá trị
với nhiều công dân. Và sau 1 năm sen làm Quốc hoa, đời sống của sen
trong lòng người Việt cũng không vì thế tốt đẹp hơn, sen cũng mãi là
loài hoa tượng trưng cho sự thanh khiết, “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi
bùn”.
Và hiện tại là chuyện Quốc phục. Thử hỏi
rằng, người Việt Nam mặc gì trong những dịp trọng đại, thứ quần áo nào
không thể thiếu trong tủ quần áo trong mỗi gia đình. Đáng tiếc rằng
trong kho tàng trang phục của 54 dân tộc nước ta không có trang phục nào
quan trọng đến thế. Áo tứ thân, áo dài, áo bà ba, áo yếm, khố… đó đều
là những trang phục mang tính đặc trưng của từng vùng miền, có từ lâu
đời nhưng chẳng nơi nào giống nơi nào!
Theo thông tin, áo dài đang chiếm ưu thế
sẽ là Quốc phục của phái nữ, Quốc phục dành cho nam thì còn đang có
nhiều băn khoăn. Comple đen, thắt ca vát hay khăn đóng, áo dài đang là
hai trang phục được nhắm đến nhiều nhất.
Áo dài cho phái nữ có lẽ là trang phục
ít gây tranh cãi nhất. Song, từ giữa thế kỷ XX mới có áo dài, tức bề dày
lịch sử thì thua xa các trang phục khác. Không những thế, theo GS Trần
Lâm Biền thì chiếc áo dài mà ta thường thấy ngày nay là áo tân thời
không phải của người Việt Nam, không phải xuất phát từ cuộc sống bình
dân của con người Việt Nam. Áo của người Việt Nam xưa có hai vạt buộc và
để thõng xuống. Áo có nhiều nếp, nhiều màu, bay bay theo gió, hòa sắc
vào nhau.
Như vậy giá trị của áo dài không phải
bắt nguồn từ tâm hồn dân tộc mà nó là sản phẩm của đô thị. Và sản phẩm
ấy cho đến bây giờ vẫn chỉ gắn với dân đô thị còn nó chưa gắn với toàn
bộ dân tộc Việt Nam. GS Biền cũng thẳng thắn rằng: “Áo dài đại diện cho
văn hóa dân tộc thì cái đó để cho người nào dễ tính, ít hiểu biết về
truyền thống văn hóa dân tộc thì họ thích thú!”.
Với trang phục cho nam thì comple đen,
thắt ca vát như đa số đang dùng dường như rất thích hợp trong thời đại
toàn cầu hóa hiện nay, nhất là với các chính khách, thương gia trên khắp
thế giới. Song, đó là trong các nghi lễ phương Tây, còn phương Đông lại
khác. Nếu áo dài khăn xếp trở thành Quốc phục thì sao? Khi ấy ta sẽ
chứng kiến một hình ảnh khá tức cười là trong mỗi kỳ họp Quốc hội, các
đại biểu của nhân dân cứ áo dài thướt tha, khăn xếp tròn trịa, lách cách
guốc mộc đứng lên biểu quyết các dự luật!
Và liệu chúng ta có thể yên tâm khi lấy ý
kiến từ các nhà thiết kế về Quốc phục không? Nếu nhìn vào những trang
phục truyền thống dân tộc mà các nhà thiết kế tạo ra cho các người đẹp
đi thi, giới thiệu với bạn bè thế giới thì sẽ rõ! Thời gian qua quá
nhiều bộ trang phục chẳng khác nào “quái thai”, của nữ thì hở ngực, hở
rốn, của nam thì như những nhân vật trong các game bạo lực. Vậy mà không
ít “nhà thiết kế tài năng trẻ” cứ cao giọng cho đó là trang phục lịch
sử thời Âu Lạc… Đối với những người hiểu biết thì những bộ trang phục ấy
chỉ làm trò cười. Còn với bạn bè thế giới, những người ít hiểu biết về
lịch sử văn hóa Việt thì lại nghĩ rằng cha ông ta ngày xưa mặc như thế.
Thế mới sinh chuyện!
Trở lại việc bình chọn các đặc trưng dân
tộc, đành rằng dân tộc nào cũng cần có bản sắc, điều đó dĩ nhiên cần
thiết. Song bản sắc dân tộc không phải là những biểu tượng mang tính
hình thức mà vì nó chúng ta phải khiên cưỡng gò ép tạo nên từ ý chí chủ
quan.
Hơn 4.000 năm dựng nước và giữ nước, cha
ông ta đã luôn phải hấp thu bồi đắp những giá trị văn minh của nhân
loại để tự đổi mới và vươn lên. Bản sắc của đất nước ta là sự dung nạp
khả năng tiếp nhận. Do vậy, sao chúng ta phải nặng lòng tìm kiếm một thứ
gì đó để làm đại diện cho dân tộc trong khi nó vốn dĩ không mang tính
đại diện. Bất cứ giá trị nào được tạo ra một cách khiên cưỡng đều có kết
cục là bị đào thải, điều này đã không hề xa lạ với tất cả chúng ta ở
tất cả các lĩnh vực trong đời sống. Và chẳng có điều gì đau xót bằng
việc chứng kiến người dân thờ ơ với những thứ được xem là đặc trưng Quốc
gia.
Đặc trưng văn hóa mãi mãi không phải là
thứ mà ta có được thông qua những bình chọn ồn ào, từ kết quả biểu quyết
của đám đông, hay chỉ dựa vào cảm tính. Văn hóa là thứ tự bồi đắp qua
thời gian và lịch sử sẽ chưng cất cho chúng ta những giá trị văn hóa
tinh túy nhất!
Trúc Vân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét