Chuyện về cuộc đời Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng

          Là thư ký của Thủ tướng Phạm Văn Đồng từ năm 19 tuổi, đến khi Thủ tướng Phạm Văn Đồng qua đời vào năm 2000, nhà thơ Việt Phương đã có 53 năm làm thư ký. Trong 53 năm ấy, có nhiều câu chuyện về Thủ tướng mà nhà thơ Việt Phương luôn nguyện mang theo suốt cuộc đời.

          Ở tuổi ngoài 80, khi nhắc về cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng, nhà thơ Việt Phương luôn khẳng định một điều: “Thủ tướng Phạm Văn Đồng là một nhân cách lớn, là một người đã dạy cho tôi rất nhiều điều về cách làm người”.

Cảm động câu chuyện tình yêu 

của Thủ tướng Phạm Văn Đồng với người vợ bệnh tật

          Trọn vẹn một đời người, Việt Phương làm chính trị, nhưng ông vẫn làm thơ và đã từng có những bài thơ, những tập thơ thực sự gây tiếng vang lớn.

          Là một nhà thơ, nhưng khi nhắc về Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Việt Phương vẫn luôn nói với tất cả sự trìu mến và trân trọng: 

“Thủ tướng Phạm Văn Đồng không bao giờ làm thơ. 

Nhưng ông đã sống một cuộc đời rất thơ”.

Chân dung Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng

          Nhà thơ Việt Phương tâm sự với tôi rằng, được gặp gỡ và trở thành thư ký của Thủ tướng Phạm Văn Đồng vừa là một vinh dự, vừa là một may mắn lớn trong cuộc đời ông. Nhà thơ Việt Phương kể:

          “Tôi gặp Thủ tướng Phạm Văn Đồng lần đầu vào năm 1947, khi đó tôi 19 tuổi, còn đồng chí Phạm Văn Đồng khi đó là Đặc phái viên của Chính phủ tại miền Nam Trung Bộ.

          Năm đó, tôi được đơn vị cử đi dự Đại hội Thanh niên Cứu quốc ở Nam Trung Bộ và gặp đồng chí Phạm Văn Đồng ở đó”. Từ thời trẻ, nhà thơ Việt Phương đã có thói quen không bao giờ chuẩn bị bài phát biểu trước ở nhà mà toàn phát biểu “vo”, nên trong hội nghị đó, khi biết thói quen của Việt Phương, đồng chí Phạm Văn Đồng rất ngạc nhiên và “kiểm tra” khả năng diễn thuyết của Việt Phương.

          Phần vì ấn tượng bởi khả năng ăn nói của một người thanh niên mới 19 tuổi, lại biết Việt Phương tốt nghiệp trường Bưởi, nói – viết thành thạo tiếng Pháp và biết tiếng Anh, Phạm Văn Đồng đã đề nghị Việt Phương về làm thư ký riêng cho mình từ năm 1947.

          Kể từ đó cho đến ngày Thủ tướng Phạm Văn Đồng qua đời vào năm 2000, dù ở trên cương vị nào từ Phó Thủ tướng đến Thủ tướng và sau này là Cố vấn Ban chấp hành Trung ương Đảng, Thủ tướng Phạm Văn Đồng luôn tin tưởng giao cho Việt Phương vai trò của một người thư ký giúp việc đắc lực cho mình.

          Nhà thơ Việt Phương kể: “Những ngày đầu về làm thư ký cho  Thủ tướng Phạm Văn Đồng, tôi được Phạm Văn Đồng đưa cho những cuốn tiểu thuyết nổi tiếng thế giới viết bằng tiếng Pháp. Phạm Văn Đồng yêu cầu tôi đọc rồi thuật lại nội dung câu chuyện cho ông nghe.

          Ông cũng yêu cầu tôi đi diễn thuyết ở nhiều nơi. Làm như thế cốt là để kiểm tra khả năng truyền đạt và xử lý thông tin của tôi”.

          Khi đã vượt qua những “bài kiểm tra” của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, nhà thơ Việt Phương đã trở thành thư ký riêng cho Thủ tướng trong suốt 53 năm, cho đến ngày ông mất, và là người có thời gian làm thư ký cho Thủ tướng lâu nhất ở Việt Nam.

          Sẽ không ngoa khi nói rằng nhà thơ Việt Phương là một trong những người nắm rõ nhất về cuộc đời Thủ tướng Phạm Văn Đồng.

          Cả cuộc đời làm thư ký cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng, nhà thơ Việt Phương đã đúc kết 7 điều về người lãnh đạo đáng kính của mình.

          Một trong 7 điều mà Việt Phương đã đúc kết được về cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng chính là sự trách nhiệm và tình cảm yêu thương tuyệt đối mà Thủ tướng Phạm Văn Đồng dành cho vợ con mình.

          Phu nhân của Thủ tướng Phạm Văn Đồng là bà Phạm Thị Cúc, một người con gái Hà Nội. Ngày đó, gia đình bà Phạm Thị Cúc có một quán bán hàng. Bố mẹ bà là những người yêu nước nên gia đình bà trở thành cơ sở cách mạng, từng giúp đỡ, cưu mang nhiều nhà cách mạng lớn của ta thời kỳ đó.

          Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng từng nhiều lần ghé qua gia đình bà Phạm Thị Cúc. Chính những lần viếng thăm này đã khiến tình cảm giữa hai ông bà nảy nở.

          Khi mới nên nghĩa vợ chồng, Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng hứa với vợ, dù có đi làm cách mạng ở đâu, ông cũng nhất định đưa bà đi cùng. Nhưng sau này vì điều kiện công việc, vì nhiệm vụ cách mạng, ông đã không giữ được lời hứa của mình với người vợ hiền.

          Quãng thời gian ông được chính phủ biệt phái vào Nam, thương hoàn cảnh vợ chồng ông xa nhau, Bác Hồ đã cho phép bà Phạm Thị Cúc vào Nam với chồng. Vì nhớ chồng mà khi đó, bà đã đi bộ vượt Trường Sơn trong 5 tháng ròng rã để vào Nam gặp chồng.

          Vào đến nơi thì cũng là lúc ông được lệnh ra ngoài Bắc, bà lại vượt Trường Sơn ra Bắc. Suy sụp sức khỏe sau những hành trình dài vất vả như thế, lại thương nhớ chồng ngày đêm, bà sinh ra bệnh nửa quên nửa nhớ.

          Sau một thời gian phát bệnh, bà rơi vào trạng thái trầm kha, khiến căn bệnh của bà càng khó lòng cứu chữa. Mặc dù Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã đưa bà đi chữa bệnh ở cả Trung Quốc, Liên Xô, nhưng bệnh tình của bà vẫn không hề thuyên giảm.

          Khi đó, một số chuyên gia y khoa đầu ngành của nước bạn, khi nghe về bệnh tình của bà đã chẩn đoán nguồn cơn căn bệnh của bà là do xa vắng chồng lâu ngày. Họ khuyên đưa bà về Việt Nam để có điều kiện gần gũi với chồng hơn, với hi vọng nhờ thế bệnh tình sẽ thuyên giảm. Nghe theo lời khuyên của bác sĩ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng dù bận rộn việc nước vẫn dành nhiều thời gian ở bên vợ, chăm sóc, động viên, gần gũi bà. Nhưng bệnh tình của bà không vì thế mà thuyên giảm.

          Bà Phạm Thị Cúc phát bệnh khi còn rất trẻ, khiến những năm tháng sau này, Thủ tướng Phạm Văn Đồng rất vất vả để chăm sóc gia đình của mình. Nhưng ông vẫn hết mực yêu thương vợ con.

          Năm 1951, con trai ông bà ra đời khi bệnh tình của bà bắt đầu có xu hướng nặng lên, ông đặt tên con là Phạm Sơn Dương và đưa con vào Phủ Chủ tịch sống, còn bà thì sống ở căn biệt thự trên phố Khúc Hạo.

          Ngày đó, một tuần vài lần, ông đều đưa con trai đến căn biệt thự trên phố Khúc Hạo thăm bà. Nhà thơ Việt Phương khi đó cũng sống tại căn biệt thự này nói rằng lần nào đến thăm vợ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng nói chuyện với vợ rất dịu dàng.

          Ông thường ngồi bên giường bệnh của bà, khi thì nắm tay bà thật âu yếm, khi thì ngồi chải lại mái tóc cho bà. Bệnh tình khiến bà Phạm Thị Cúc cứ lúc quên lúc nhớ, nhưng điều đặc biệt là bà lại nhớ rất kỹ những chuyện thời xưa nên lần nào đến thăm vợ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng kiên nhẫn gợi lại chuyện xưa với vợ, cốt để bà vui. Ông vẫn hi vọng nhờ đó bệnh tình của bà sẽ dần khôi phục. Nhưng những nỗ lực của ông không thể giúp bà khỏi bệnh.

          Thủ tướng Phạm Văn Đồng là một người hết mực yêu thương vợ. Bà bị bệnh khi còn rất trẻ, nhiều người khuyên ông nên lấy vợ khác. Nhưng ông một mực chối từ. Ông yêu bà và muốn trọn vẹn tình nghĩa với bà nên đã quyết định ở bên bà và chăm sóc bà, dẫu cuộc sống riêng của ông vì thế mà chịu nhiều thiệt thòi. Lúc nào ông cũng dặn con trai mình phải thường xuyên quan tâm và yêu thương mẹ.

          Những ngày bận bịu công việc không qua Khúc Hạo được, Thủ tướng Phạm Văn Đồng thường dặn con trai Phạm Sơn Dương qua trò chuyện với mẹ. Mỗi lần như thế, ông đều gửi tặng bà những món quà nho nhỏ, cốt để bà vui.

Nhắc về bà Phạm Thị Cúc, nhà thơ Việt Phương kể, tuy bị bệnh tật như thế, nhưng bà vẫn là một người phụ nữ rất dịu dàng và đặc biệt yêu trẻ nhỏ. Quãng thời gian sống ở căn biệt thự ở Khúc Hạo, các con trai của nhà thơ Việt Phương rất quấn quýt với bà và đặc biệt được bà yêu mến.

          Chiều chiều bà thường ngồi trên cái ghế tựa ngoài vườn, ngắm 2 người con trai của nhà thơ Việt Phương chạy nhảy, nô đùa trong sân và mỉm cười dịu dàng.

          Số phận đã không ưu ái bà khi bắt bà chịu cảnh bệnh tật từ khi còn quá trẻ, chẳng có cơ hội an hưởng hạnh phúc bên chồng con. Dẫu vậy, bà vẫn may mắn có được sự yêu thương và chăm sóc hết mực của chồng.

          Những năm cuối đời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng có một nguyện vọng: Ông mong người vợ hiền của ông “đi trước” ông, để ông được lo cho bà một cách tươm tất, trọn vẹn, chu đáo, để ông được yên tâm, thanh thản, bởi cả đời mình, lúc nào ông cũng nghĩ ông nợ bà.

          Nhưng ông đã bỏ bà ra đi cách đây 12 năm, và phải gửi gắm bà lại cho người con trai Phạm Sơn Dương chăm sóc.

Dạy con sống giản dị, khiêm tốn

          Thủ tướng Phạm Văn Đồng có một người con trai duy nhất là Thiếu tướng Phạm Sơn Dương. Đó là kết quả của tình yêu giữa ông với bà Phạm Thị Cúc. Con trai ông bà ra đời đã sớm chịu nhiều thiệt thòi khi không có được sự chăm sóc đầy đủ của mẹ.

          Vì bận bịu công việc của đất nước nên khi đó Thủ tướng Phạm Văn Đồng phải nhờ thầy giáo Vũ Linh (em vợ của nhà thơ Việt Phương) vào sống cùng tại Phủ Chủ tịch để vừa lo việc dạy dỗ, bảo ban, vừa lo việc học cho Phạm Sơn Dương.

          Tuy công việc bận bịu, nhưng Thủ tướng Phạm Văn Đồng vẫn cố gắng dành thời gian cho con trai mỗi khi có thể. Ông thường gặp con trai vào những bữa ăn, cùng đưa con trai ngồi ăn với Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng

          Nhà thơ Việt Phương kể, Thủ tướng Phạm Văn Đồng tuy yêu thương con trai nhưng cũng rất nghiêm khắc với con: 

          “Khi Phạm Sơn Dương học tiểu học, có lần vì mâu thuẫn, Phạm Sơn Dương đã đánh nhau với 1 cậu bạn học là con của một người sửa xe ở đầu phố.

          Cậu bạn học đó to con hơn Phạm Sơn Dương nên kết quả là Phạm Sơn Dương bị đánh đau hơn, khắp người xây xước. Khi con trai đi học về, nghe con kể lại sự tình, Thủ tướng Phạm Văn Đồng liền cho người đến chuyển lời xin lỗi của ông tới gia đình người thợ sửa xe đó.

          Người thợ sửa xe đã vô cùng sững sờ và cảm động khi biết con trai mình đánh nhau với con trai của Thủ tướng mà lại nhận được lời xin lỗi từ Thủ tướng.

          Hôm đó người thợ sửa xe đã cảm động nói: “Con trai tôi to con hơn. Nó có bị sao đâu. Chỉ có con trai Thủ tướng là bị đau. Tôi không ngờ Thủ tướng lại xin lỗi chúng tôi như thế”.

          Nhà thơ Việt Phương kể, tuy là con trai của Thủ tướng, nhưng Phạm Sơn Dương sớm được cha mình dạy cho tính khiêm tốn: 

          “Phạm Sơn Dương hiền lành, ít nói và rất gắn bó với gia đình bên ngoại. Những người trong gia đình ngoại cũng vốn có tính cách khiêm tốn.

          Được sự dạy dỗ của cha và các cậu, các dì bên ngoại, nên Phạm Sơn Dương rất hiền lành, ít nói. Tôi chưa bao giờ thấy Phạm Sơn Dương cậy thế cha mình là Thủ tướng mà lên mặt với người khác.

          Lúc sinh thời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng là người ăn uống rất giản dị. Nên con trai ông cũng quen với nếp sinh hoạt giản dị như thế từ bé. Tôi còn nhớ hồi đó, vì nhà bếp thường nấu gạo ngon cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng ăn, vì ưu tiên ông bị bệnh dạ dày.

          Phạm Sơn Dương ăn cùng cha nên đương nhiên được hưởng chế độ đó. Nhưng Dương không hề thích ăn loại gạo ngon này.

          Cứ mỗi lần đến bữa ăn, Phạm Sơn Dương lại mang bát cơm của mình ra đổi lấy nắm cơm của mấy anh lính bảo vệ. Cơm của lính thì nấu bằng gạo thường, ăn không ngon, nhưng Phạm Sơn Dương lại ăn rất ngon lành”.

          Là con trai của Thủ tướng đương nhiệm khi đó, nên khi bước vào tuổi trưởng thành, Phạm Sơn Dương nhận được không ít lời đề nghị cấp học bổng của các nước bạn, nhưng Thủ tướng Phạm Văn Đồng từ chối tất cả những lời đề nghị đó.

          Ông không muốn con trai mình hưởng đặc quyền đặc lợi mà yêu cầu con trai mình phải tự rèn luyện bản thân. Vì thế thay vì cho con đi học nước ngoài, ông quyết định cho con vào quân đội.

          Quãng thời gian con trai học ở trường Trỗi, Phạm Sơn Dương được đối xử như một học sinh bình thường chứ không phải con trai của Thủ tướng. Vì công việc bận rộn, nên khi đó Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng rất ít khi có thời gian lên thăm con.

          Ông thường nhờ cấp dưới thay mình lên thăm và động viên con trai học hành. Khi có thời gian rảnh rỗi hay khi tiện việc đi công tác qua, ông qua thăm con trai ở trường, nhưng lần viếng thăm nào của ông cũng rất kín đáo, không hề rình rang, nên hiếm ai biết có Thủ tướng ghé qua.

          Hiểu tính cách của cha mình nên sau này, Phạm Sơn Dương cũng sống rất khiêm tốn. Đi sơ tán hay đi làm việc, không bao giờ Phạm Sơn Dương nói mình là con trai của Thủ tướng để tránh nhận được sự quan tâm đặc biệt từ mọi người.

          Trước khi qua đời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã dặn dò con trai duy nhất của mình: 

          “Ba không có tài sản gì để lại cho con. Ba chỉ để lại một sự nghiệp phải tiếp tục. Ba yêu cầu con chăm sóc má con, chăm lo dạy bảo các con của con mạnh khỏe, ngoan ngoãn, học giỏi, trở thành người có ích cho xã hội, cho đất nước, xứng đáng là người sĩ quan của quân đội ta”.

Mối thân tình giữa Thủ tướng

và người thư ký 53 năm

          Nhà thơ Việt Phương làm thư ký cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng suốt 53 năm trời. Vì thế tình cảm giữa Việt Phương và Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng vô cùng sâu đậm. Vợ của ông – bà Tú Lan được Thủ tướng Phạm Văn Đồng nhận làm em gái nuôi.

          Các con của ông cũng được Thủ tướng Phạm Văn Đồng hết sức yêu quý. Nhà thơ Việt Phương kể, khi các con ông còn bé, Thủ tướng Phạm Văn Đồng thường chơi với các con ông khi có thời gian rảnh. Thủ tướng sống trong Phủ Chủ tịch cùng với Chủ tịch Hồ Chí Minh và ăn cơm cùng Người.

          Không ít bữa cơm, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đưa con của nhà thơ Việt Phương đi dùng cơm cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đó là một kỉ niệm đẹp và vô cùng đáng quý với gia đình nhà thơ Việt Phương.

          Bởi với nhà thơ Việt Phương, việc các con ông được ăn cơm cùng với Chủ tịch Hồ Chí Minh và Thủ tướng Phạm Văn Đồng là một vinh dự lớn cho cả gia đình nhà thơ nói chung và các con của ông nói riêng.

          Thủ tướng Phạm Văn Đồng rất thân thiết với vợ chồng nhà thơ Việt Phương. Nhà thơ Việt Phương là thư ký cho Thủ tướng. Còn vợ ông là em gái nuôi của Thủ tướng. Sẽ không có gì khó hiểu nếu Thủ tướng Phạm Văn Đồng dành nhiều sự ưu ái cho gia đình nhà thơ Việt Phương.

          Nhưng cả ông và vợ ông – một nhà giáo có uy tín, từng là học trò của nhiều trí thức lớn của ta hiện nay như nhà sử học Dương Trung Quốc, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, Chu Hảo… đều hết sức tránh lợi dụng tấm chân tình của Thủ tướng.

          Có lần, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đề nghị tạo điều kiện cho các con của nhà thơ Việt Phương đi du học, nhưng vợ ông sau khi suy nghĩ đã từ chối. Sau này, những người con của nhà thơ Việt Phương đã tự phấn đấu, tự nỗ lực để giành được học bổng du học.

          Đôi lúc vì áp lực công việc, vì cấp dưới làm việc chưa đúng ý, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng có thể nổi cáu. Và người duy nhất làm ông có thể nguôi cơn giận ngay lập tức mà không vì bất cứ lý do gì chính là nhà thơ Việt Phương. Nhà thơ Việt Phương kể: 

          “Mỗi khi Thủ tướng Phạm Văn Đồng cáu, anh em lại gọi tôi đến. Mỗi khi nhìn thấy tôi, Thủ tướng lập tức nguôi cáu giận. 

          Có lần tôi tháp tùng Thủ tướng đi thăm quan Vịnh Hạ Long. Hôm đó, Thủ tướng ngỏ ý muốn đi tàu dạo quanh vịnh. Biết tin đó, nên hai tàu hải quân đã được lệnh tháp tùng Thủ tướng, một tàu đi trước, một tàu đi sau, vừa làm nhiệm vụ dẫn đường, vừa bảo đảm an toàn cho Thủ tướng. Thấy tàu hải quân đi ngay trước tàu mình một đoạn, biết là tàu đi bảo vệ mình, Thủ tướng rất giận với các cán bộ ở Quảng Ninh vì Thủ tướng cho rằng Quảng Ninh đã bày vẽ tốn kém, phí tiền của của Nhà nước mà chưa có sự đồng ý của Thủ tướng.

          Khi đó tôi ở trên tầng trên, nghe tiếng của Thủ tướng, biết là ông giận dữ liền chạy xuống. Nhìn thấy tôi, Thủ tướng đã bớt giận đi đôi phần. Đến khi tôi giải thích việc bảo vệ Thủ tướng là chính sách của Đảng và là nhiệm vụ của các địa phương, thì ông hoàn toàn nguôi giận và tiếp tục buổi tham quan”.

          Vợ nhà thơ Việt Phương từng nói với ông: “Người hiểu anh nhất là Thủ tướng Phạm Văn Đồng”. Càng sau này khi ngồi ngẫm lại điều này, nhà thơ Việt Phương càng thấm thía câu nói đó và thấy lời nhận xét của vợ mình là đúng.

          Cùng làm việc chung mấy chục năm trời, nhà thơ Việt Phương hiểu rất rõ tính cách của Thủ tướng Phạm Văn Đồng và ngược lại, Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng rất hiểu tính cách của Việt Phương. Nhà thơ Việt Phương kể:

          “53 năm làm thư ký cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng, cả tôi và Thủ tướng đều mặc định với nhau một điều: Có thể trong thâm tâm, chúng tôi rất hiểu nhau và đánh giá cao những việc mà người kia làm, nhưng Thủ tướng Phạm Văn Đồng không bao giờ khen “Phương làm việc này tốt, Phương làm việc kia hay”.

          Tôi cũng không bao giờ nịnh Thủ tướng theo kiểu:    

          “Việc này anh giải quyết thật hợp tình hợp lý, hay bài diễn văn của anh hôm nay thật hay”. Chúng tôi đều là người không thích nói ra những lời khen ngợi”.

 

Người học trò ưu tú

của Chủ tịch Hồ Chí Minh

          Khi nói về mối quan hệ gắn bó giữa Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhiều người vẫn nói: Thủ tướng Phạm Văn Đồng là một trong những học trò ưu tú nhất và cũng là một trong những người gần gũi nhất với Chủ tịch Hồ Chí Minh.

          Khi Bác Hồ chưa qua đời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng sống và làm việc cùng Bác trong Phủ Chủ tịch. Bác Hồ và Thủ tướng Phạm Văn Đồng ăn cơm cùng nhau ngày ba bữa, cùng trao đổi, bàn bạc về việc quốc gia đại sự và cả những chuyện nhỏ đời thường.

          Bác Hồ và Thủ tướng Phạm Văn Đồng đều có thói quen ăn uống giản dị. Trong bữa cơm thường ngày, món không thể thiếu của Bác Hồ và Thủ tướng Phạm Văn Đồng là món cà muối xứ Nghệ, còn lại các món khác đều hết sức dân dã, đời thường.

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng

          Ngay cả khi đã trở thành Thủ tướng, Phạm Văn Đồng vẫn một mực nghe theo những ý kiến và sự dạy bảo của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Với Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Bác Hồ vừa là một người thầy, vừa như một người cha mà ông vô cùng tôn kính. Nhà thơ Việt Phương kể: 

          “Có một dạo, Thủ tướng Phạm Văn Đồng hay uống sữa thay cho bữa sáng. Một hôm đang uống thì Bác Hồ đi qua. Bác nhìn thấy thì hỏi: “Anh Đồng uống sữa buổi sáng à?”.

          Bác chỉ nói thế, nhưng khi đó Phạm Văn Đồng nghĩ rằng có thể trong câu nói của Bác có hàm ý nhắc nhở, vì đất nước đang khó khăn, phải dồn sức cho kháng chiến, nhân dân nhiều người không đủ ăn. Vì vậy sau lần đó, Thủ tướng Phạm Văn Đồng liền từ bỏ thói quen đó.

          Khi có nhiều người ngỏ ý đề nghị Thủ tướng Phạm Văn Đồng đi lấy vợ khác, anh Đồng cũng kiên quyết từ chối vì muốn trọn vẹn tình nghĩa và sự thủy chung với vợ. Việc làm này của anh Đồng rất được Bác Hồ ủng hộ”.

          Có một lần, Bác Hồ đi từ ngôi nhà sàn của Người sang Phủ Thủ tướng tìm Thủ tướng Phạm Văn Đồng để trao đổi một số vấn đề quan trọng. Lúc đó, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đang làm việc tại Văn phòng, tuy cùng nằm trong khu Phủ Chủ tịch nhưng cách xa Phủ Thủ tướng vài trăm mét. Sợ Bác phải đợi lâu, một đồng chí bảo vệ vội vã đạp xe ra báo với Thủ tướng. Vội quá, Thủ tướng dùng ngay chiếc xe đạp của đồng chí bảo vệ để phóng về gặp Bác. Đồng chí bảo vệ liền chạy bộ theo sau Thủ tướng.

          Khi đó Bác đã đứng sẵn ở sân chờ Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Đợi Thủ tướng vừa xuống xe, chưa kịp nói câu nào, Bác đã nói ngay: “Sau chú không đèo chú bảo vệ đằng sau xe để cùng về, lại để chú ấy chạy bộ?”. Chợt nhận ra điều đó, Thủ tướng Phạm Văn Đồng vội đáp: “Xin lỗi Bác”.

          Ngày hôm đó Thủ tướng nghĩ rất nhiều về lời nhắc nhở nhẹ nhàng và nghiêm khắc của Bác. Hôm sau khi làm việc với những cán bộ cấp dưới, Thủ tướng cũng không ngại kể lại câu chuyện đó cho mọi người cùng nghe rồi nói:

          “Tôi đã nghĩ về lời của Bác. Lòng nhân ái, thương yêu và kính trọng con người phải chân thực từ trong tâm của ta, rồi tự nhiên bật ra thành thái độ và hành động, chẳng phải suy nghĩ gì, như là từ bản năng”.

          Tuy Phạm Văn Đồng đã là Thủ tướng, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn không ngần ngại nhắc nhở, phê bình để giúp Thủ tướng ngày càng thuần hậu, nhân ái, sao cho điều đó trở thành “bản năng” của nhà lãnh đạo.

          Bác Hồ không ngần ngại chỉnh sửa người học trò của mình một cách ân cần, nhẹ nhàng, nhưng cũng rất nghiêm khắc. Về phía mình. Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng luôn coi Bác là người thầy, người cha và tiếp thu sự chỉ bảo cụa Bác với tinh thần thành khẩn, cầu thị và khắc cốt ghi tâm những lời chỉ bảo đó.

          Những năm tháng sau này, Thủ tướng Phạm Văn Đồng được Bộ Chính trị đề nghị viết hồi ký, nhưng ông từ chối. Ông bảo, thay vì viết hồi ký về cuộc đời mình, ông sẽ dành tâm sức để viết về Bác.

          Đúng như lời ông nói, trong 8 năm từ năm 1991 – 1999, ông đã hoàn thành 4 cuốn sách về Bác Hồ, dù lúc đó sức khỏe của ông ngày càng kém. Nhà thơ Việt Phương kể lại: 

          “Sự ra đi của Bác là một mất mát lớn đối với Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Sau ngày Bác mất, Thủ tướng Phạm Văn Đồng vẫn ở trong Phủ Chủ tịch, nhưng anh Đồng đã đề nghị chuyển anh sang ở một khu nhà khác, xa khu nhà nơi Bác sống lúc sinh thời.

          Ngay cả những năm tháng sau này cũng vậy, rất hiếm khi Phạm Văn Đồng đi qua đó nếu không có việc gì thật qua trọng. Bước vào một nơi có quá nhiều kỉ niệm về Bác là một điều vượt quá sức chịu đựng của Phạm Văn Đồng”.

Nhân cách Phạm Văn Đồng

          Nhà thơ Việt Phương tâm sự, sau 53 năm làm Thư ký cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng, ông học được rất nhiều về cách sống của Phạm Văn Đồng.

          Lúc sinh thời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng có một nguyên tắc không bao giờ thay đổi trong suốt cuộc đời của ông : 

          Tất cả những bức thư mà ông nhận được, dù là của một chính khách, một trí thức, hay của một nông dân; dù của người mà ông quen biết hay không quen biết; dù đó là một khiếu nại quan trọng hay là một câu hỏi hết sực bình thường, ông cũng đều trả lời không sót một bức thư nào.

          Với những bức thư ngắn, những câu hỏi ngắn, những thắc mắc nhỏ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng thường ghi câu trả lời ngắn gọn vào sau tấm danh thiếp.

          Còn với những câu hỏi quan trọng, ông sẽ tự viết những bức thư trả lời dài, đôi khi mất đến vài trang giấy, dù để thu xếp thời gian trả lời tất cả những bức thư đó là điều không hề đơn giản với một người nắm giữ cương vị quan trọng như Phạm Văn Đồng.

          Quá trình đi theo giúp việc Thủ tướng Phạm Văn Đồng, nhà thơ Việt Phương cũng tạo cho mình thói quen đó. Ông luôn trả lời tất cả các bức thư gửi đến mình, dù người viết thư cho ông có thể là bất cứ ai.

          Tuy là Thủ tướng, nhưng Phạm Văn Đồng sống rất giản dị, hòa đồng với cấp dưới, kể cả những người bảo vệ. Nhà thơ Việt Phương nhớ lại: 

          “Những buổi chiều có thời gian rảnh, ông vẫn thường chơi bóng đá, bóng chuyền với các chú bảo vệ.

          Bảo vệ làm việc trong Phủ Chủ tịch, Phủ Thủ tướng rất vất vả. Vì đặc thù công việc nên có khi một năm họ chỉ được về thăm nhà 1 lần, trên dưới 10 ngày. Thủ tướng Phạm Văn Đồng thường xuyên dành thời gian trò chuyện với các chú bảo vệ, hỏi thăm họ về hoàn cảnh gia đình.

          Mỗi khi biết một chú bảo vệ nào đó chuẩn bị về thăm nhà, bao giờ Thủ tướng cũng gửi lời hỏi thăm cha mẹ, vợ con họ ở quê nhà. Phạm Văn Đồng vẫn thường nói với họ: “Khi nào vợ con lên đây chơi, nhớ bảo tôi, tôi sẽ mời cơm gia đình các cậu”.

          Đó không phải là một lời đề nghị xã giao, vì trong những năm tháng PHạm Văn Đồng làm Thủ tướng, rất nhiều lần ông đã mời cơm vợ, con của những người làm nhiệm vụ bảo vệ ông.

          Đầu những năm 1980, mắt của Thủ tướng Phạm Văn Đồng bắt đầu bị lóa, nhìn không rõ chữ, tay viết không giữ được nét. Các bác sĩ khám bệnh cho ông kết luận ông bị teo dây thần kinh đáy mắt. Năm này qua năm khác, ông kiên trì dùng thuốc nhưng không thuyên giảm.

          Các lãnh đạo của một số quốc gia biết chuyện đã mời Thủ tướng Phạm Văn Đồng sang nước họ điều trị mắt với công nghệ tiên tiến.

          Tuy nhiên khi biết quá trình khám và điều trị phức tạp, mà nước bạn chỉ đài thọ thời gian nằm trong viện, còn ta phải tự lo những chi phí còn lại, kể cả chi phí đi lại, ở lại nhiều ngày, ăn ở cho bệnh nhân và người theo phục vụ, tốn số tiền khá lớn, điều đó khiến Thủ tướng Phạm Văn Đồng suy nghĩ rất nhiều. Cuối cùng ông quyết định: 

          “Việc đi lại quá tốn kém mà lại là ngoại tệ mạnh, ta đang phải bươn chải tìm kiếm từng đôla để nhập những vật tư, thiết bị cần thiết cho nền kinh tế quốc dân, phục vụ đời sống nhân dân, đi chữa bệnh mà không nắm chắc kết quả lại tiêu phí tiền bạc của dân là có tội với dân và còn hàm ơn nước bạn. Vậy thì đi làm gì”.

          Vì lý do ấy, ông đã chấp nhận sống với đôi mắt của mình cho đến tận những giây phút cuối cùng của cuộc đời, chỉ duy trì việc uống thuốc và tự rèn luyện thị giác cho đôi mắt.

Giản dị và nhân ái

          Những năm 1970, nhà thơ Việt Phương từng gây chấn động dư luận khi ra tập thơ “Cửa mở”, trong đó có nhiều bài thơ có thể nói là khá “phá cách” so với hoàn cảnh xã hội thời điểm đó.

          Những bài thơ của Việt Phương trong tập “Cửa mở” đã dám nói những cái được, cái chưa được của xã hội thời điểm đó. Dù sau này, tập thơ “Cửa mở” của Việt Phương được đánh giá rất cao, nhưng vào thời điểm những năm 1970, không ít người đã coi thơ của ông trong “Cửa mở” là phản động.

          Những lời đồn như thế lan đi khắp nơi, mà khi đó nhà thơ Việt Phương lại là thư ký riêng của Phạm Văn Đồng. Việc một thư ký cận kề với Phạm Văn Đồng viết ra những bài thơ đó khiến cho không ít những luồng dư luận phản động đã có những lời lẽ xuyên tạc về tập “Cửa mở” của Việt Phương, và điều đó ít nhiều ảnh hưởng đến Thủ tướng Phạm Văn Đồng.

          Nhưng Thủ tướng Phạm Văn Đồng không hề cảm thấy lấn cấn về việc đó. Ông thậm chí còn động viên nhà thơ Việt Phương: “Phương hãy tổ chức những buổi nói chuyện về tập thơ này, để người ta hiểu hơn về những điều Phương viết trong đó”.

          Sau này, khi nhà thơ Việt Phương muốn xin thôi công việc thư ký của Thủ tướng sau 25 năm làm nhiệm vụ này, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã chỉ đồng ý cho Việt Phương chuyển từ văn phòng thủ tướng ra văn phòng chính phủ, chứ không được đi xa hơn.

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng

          Khi đó Thủ tướng nói: “Phương đi xa hơn thì người ta sẽ nghĩ Phương bị kỷ luật, trong khi thực tế thì Phương không hề bị kỷ luật. Tôi cũng không thích Phương đi xa quá. Nên Phương hãy ngồi 1 chỗ ở trong văn phòng, và vẫn giúp việc cho tôi”.

          Nhà thơ Việt Phương nói, đến giờ ông vẫn xúc động vì những tình cảm mà Thủ tướng Phạm Văn Đồng dành cho ông khi ấy. Cuối cùng, nhà thơ Việt Phương vẫn gắn bó với Phạm Văn Đồng trong vai trò thư ký cho Thủ tướng, cho đến khi ông qua đời vào năm 2000.

          Nhà thơ Việt Phương kể, Thủ tướng Phạm Văn Đồng là người sống rất có nguyên tắc và đặc biệt đúng giờ. Trong suốt nhiều năm, ông giữ gìn sức khỏe bằng một chế độ sinh hoạt đều đặn, tập thể dục hàng ngày.

          Dù trong người đang khỏe mạnh hay mệt mỏi, dù ăn ngon miệng hay không, bữa nào ông cũng ăn hai bát cơm, không hơn không kém. Những ai làm việc với Thủ tướng Phạm Văn Đồng đều biết rằng ông là một người đặc biệt đúng giờ.

          Khi có hẹn với ai, ông luôn luôn chính xác đến từng phút. Ông không muốn lãng phí thời gian, dù chỉ là vài giây đồng hồ. Vì thế những người có kinh nghiệm làm việc với Thủ tướng Phạm Văn Đồng khi có việc phải báo cáo ông thường đến văn phòng của ông sớm một vài phút, để có thể vào gặp ông đúng giờ.

          Nhà thơ Việt Phương nói: “Chúng tôi làm việc cạnh anh Phạm Văn Đồng quen, nên tính cách của anh trong công việc, chúng tôi đều thuộc làu.

          Khác với nhiều lãnh đạo thường có thói quen nhờ thư ký soạn thảo các bài phát biểu, bao giờ anh  Phạm Văn Đồng cũng tự tay soạn các bài phát biểu của mình, rồi sau đó mới đưa cho thư ký đọc để góp ý kiến chỉnh sửa.

          Những cấp dưới của Thủ tướng Phạm Văn Đồng vẫn truyền tai nhau “bí quyết” để làm việc với Thủ tướng: Thủ tướng thích những người trình bày rõ ràng các vấn đề công việc, theo kiểu vấn đề thứ nhất là, vấn đề thứ hai là, vấn đề thứ ba là…trong đó vấn đề quan trọng nhất là…

          Vấn đề nào quan trọng nhất, nếu cảm thấy cán bộ cấp dưới trình bày chưa hết ý hoặc chưa đầy đủ như mình mong muốn, nhất định Thủ tướng sẽ hỏi lại cho thật chi tiết, cặn kẽ mới thôi”.

          Rất nhiều người ca ngợi về nhân cách, về lối sống, về sự giản dị và gần gũi, quan tâm đến quần chúng nhân dân của Thủ tướng Phạm Văn Đồng.

          Tuy ông luôn nói ông không có điều kiện được gần dân bằng những lãnh đạo địa phương, nhưng có rất nhiều câu chuyện về sự quan tâm của ông đến những số phận nhỏ bé trong xã hội đã được lưu truyền như những giai thoại đẹp về lòng nhân ái của Phạm Văn Đồng.

          Những cán bộ, công nhân viên ở Nhà máy giấy Bãi Bằng hẳn vẫn chưa quên câu chuyện về cô chuyên gia người Thụy Điển nằm trong đoàn chuyên gia do chính phủ Thụy Điển cử sang Việt Nam để giúp Việt Nam xây dựng nhà máy giấy Bãi Bằng.

          Những ngày sống ở Việt Nam, nữ chuyên gia người Thủy Điện ấy đã đem lòng yêu một người thanh niên Việt làm việc ở Bộ Ngoại giao. Nhưng thời đó, việc “yêu Tây, lấy Tây” được coi là việc tày trời.

          Người thanh niên Việt Nam và cô gái Thụy Điển ấy yêu nhau bằng một thứ tình yêu say mê nhưng phấp phỏng, lo sợ. Họ không dám hẹn nhau đi chơi, không dám trò chuyện với nhau. Để có thể nhìn thấy nhau, tối tối, cô gái Thụy Điển ấy thường ngồi trên ô cửa sổ, ngóng đợi người yêu đi qua.

          Những lần nhớ nhau, họ hẹn nhau ra phố, đi ngang qua nhau và mỉm cười với nhau, rồi lại đường ai nấy bước. Để trò chuyện với nhau, họ phải viết những lá thư nhỏ rồi bí mật đưa cho nhau những khi “tình cờ” gặp nhau ngoài đường.

          Khi tình yêu đó đã chín muồi, cô gái Thụy Điển ấy đã đề nghị kết hôn với người đàn ông mình yêu. Nhưng đến lúc đó anh buộc phải nói với cô một sự thật: Anh không được phép kết hôn với người nước ngoài.

          Không chấp nhận việc phải mất đi người mình yêu dấu vì lí do đó, cô gái Thụy Điển đã gửi một lá thư với những lời lẽ đầy tha thiết đến Thủ tướng Phạm Văn Đồng.

          Và như đã kể, Thủ tướng Phạm Văn Đồng – một người luôn có thói quen đọc mọi lá thư và trả lời mọi lá thư, đã đọc và trả lời lá thư của cô gái Thụy Điển ấy.

          Thủ tướng Phạm Văn Đồng không biết chàng trai Việt và cô gái Thụy Điển là ai. Ông chưa từng một lần gặp họ. Nhưng khi nghe câu chuyện của họ, ông biết mình sẽ giúp họ, vì họ yêu nhau và nên được ở gần nhau.

          Ông đã viết một bức thư đề nghị cho phép họ được đến với nhau. Nhờ bức thư của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, mà một mối tình Việt – Thụy Điển đẹp như mơ đã có một cái kết có hậu. Câu chuyện tình của họ sau đó đã được báo chí Thụy Điển đến tìm hiểu với mong muốn ca ngợi một mối tình đẹp.

          Tôi không biết hiện giờ chàng trai Việt và cô gái Thụy Điển năm ấy đang ở đâu. Nhưng tôi tin với tấm lòng mà Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã dành cho họ, họ sẽ có và sẽ luôn phấn đấu vì một cuộc sống hạnh phúc và nâng niu tình yêu đã vượt qua nhiều thử thách của mình.

Có một nhà thơ nổi tiếng nước ngoài 

đã tặng một tập thơ cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng

với lời đề tặng: 

          “Tặng ngài Phạm Văn Đồng – người đã dạy tôi lòng dũng cảm và sự cao cả theo hình ảnh của dân tộc người; với lòng kính trọng và lòng yêu mến không bao giờ phai nhạt của tôi!”. 

          Không chỉ với nhân dân Việt Nam, mà với nhiều bạn bè quốc tế, Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng luôn có được sự yêu mến và kính trọng tuyệt đối.

          Đó là một câu chuyện nhỏ trong rất nhiều câu chuyện về sự kính phục và ngưỡng mộ của rất nhiều người đối với nhân cách của cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng.

Hương Thảo Nguyên