Con đường Công Trường Lam Sơn
chỉ một đoạn nhỏ phía sau Nhà hát TP.HCM (quận 1) còn được biết đến là
“bãi neo đậu” của thuyền mô hình được vài cửa hàng bán cho du khách nước
ngoài. Nhưng để những chiếc thuyền này “ra khơi xa” lại là chuyện khác.
Trong căn phòng trên lầu một ở nhà riêng
tại quận 2 bấy lâu nay dùng làm showroom, anh Vương Đình Sắc, giám đốc
Công ty Thiên Thương, lần lượt giới thiệu những chiếc thuyền mô hình từ
loại cổ cho đến du thuyền hiện đại và cả chiến hạm được bài trí rất ấn
tượng.
Có những chiếc thuyền gắn liền với các
trận chiến lịch sử, có chiếc nổi lên từ phim ảnh như Ngọc Trai Đen trong
Cướp biển Caribê, hoặc chỉ là sản phẩm thuần túy của ngành du lịch tàu
thuyền như Queen Elizabeth II… Dù có kích thước khác nhau, tất cả đều
được thu nhỏ theo một tỉ lệ chính xác qua bàn tay của những “thợ thuyền”
ở Đồng Nai.
Kỳ công lắp ráp
Tại xưởng mộc rộng hơn 150m2
của anh Ngô Văn Mạnh (khu phố 9, P.Tân Hòa, TP Biên Hòa, Đồng Nai, cách
TP.HCM 41km) buổi sáng ngày cuối tuần khá yên ắng, không nghe thấy âm
thanh đục đẽo, cưa cắt gỗ như ở các làng mộc. Gọi là làng nhưng đường
nhựa khá rộng lớn, đủ để xe tải vào “ăn hàng” nội thất chở lên Sài Gòn
và đi khắp các tỉnh miền Tây. Làm thuyền mô hình chỉ là một trong những
hoạt động của những thợ mộc đến từ Bắc Ninh trong những năm 1950 dưới
cái tên làng nghề Ngọc Đồng.
Xưởng của anh Mạnh có bốn người thợ đang
làm công đoạn tạo khung thuyền như cắt, xẻ, mài gỗ… Ở căn nhà đối diện,
các thợ trẻ đang gắn những chi tiết như cánh buồm vải, cột dây buồm, mỏ
neo… lên chiếc USS Constitution nổi tiếng trong cuộc chiến Anh – Mỹ năm
1812, hiện có giá trên thị trường khoảng 5-6 triệu đồng tùy kích thước.
Một chiếc đang nằm nghiêng “tắm nắng” sau những tuần lễ trời liên tục
mưa do ảnh hưởng áp thấp nhiệt đới.
Bên trong xưởng, trên chiếc kệ dọc tường
có kê hơn 30 mẫu thuyền cổ đủ loại bám đầy bụi mạt cưa, có kích thước
tương đương nhau, dài 70-90cm. Tất cả máy móc từ máy cưa cắt, chà, đánh
bóng… đều nhỏ gọn. “Ở đây cái gì cũng nhỏ như đồ chơi. Nhưng làm cái nhỏ
mới khó, cầu kỳ, chứ làm cái lớn thì dễ dàng với chúng tôi rồi” – anh
Mạnh giải thích. Cũng như thợ đóng bàn ghế thủ công mỹ nghệ, nghề làm
thuyền mô hình chỉ học qua công việc thực tế, tay nghề nâng dần đến thợ
phó, rồi thợ cả. Anh Mạnh theo nghề vào cuối những năm 1990 từ người cậu
hiện đã định cư ở nước ngoài.
“Tôi theo ông cậu hơn năm năm trời mới
có thể làm được, trước đó chỉ phụ những công đoạn như cưa xẻ gỗ, căng
dây buồm, sơn phết mà thôi. Những công đoạn khác như lắp ráp, đặc biệt
là phân tích bản vẽ, tỉ lệ sản phẩm thì không phải ai cũng làm được” –
anh nhấn mạnh cái khó của nghề.
Cầm trên tay chiếc thuyền HMS Victory
của hải quân hoàng gia Anh thế kỷ 18 đang dần hoàn thiện, anh Mạnh cũng
không biết chính xác có bao nhiêu chi tiết lắp ráp trên đó. Anh nói:
“Chiếc này vừa khó vừa cầu kỳ nên lúc đầu chúng tôi đắn đo không muốn
nhận làm. Ngoài khung thuyền thì hàng loạt chi tiết nhỏ như neo, bánh
lái, người lính, súng, đại bác lớn nhỏ… đều phải được tính toán kích
thước phù hợp và tạo khuôn đúc lại từ đầu. Khó khăn nhất là những đường
cong của khung tàu đòi hỏi phải biết xẻ gỗ vừa đủ độ. Xẻ gỗ quá dày sẽ
khiến tàu nặng, thô và khó uốn, còn nếu quá mỏng sẽ khiến thuyền có
những vết nứt, thậm chí vỡ”.
Người làm “thợ thuyền” thì nhiều, nhưng
được làm thợ cả chỉ đếm trên đầu ngón tay. Khi nhận thuyền mẫu từ những
hộp đồ gỗ lắp ráp ở Đức, Ý… hoặc bản vẽ kỹ thuật của khách hàng, thợ cả
phải thể hiện kinh nghiệm của mình bằng việc tính toán chính xác tỉ lệ
kích thước thu gọn theo mong muốn, triển khai các công đoạn tạo khuôn
mẫu cho thợ phụ thực hiện. Anh Mạnh cho biết chuyện hư hỏng mẫu thiết kế
ban đầu không phải là hiếm.
Mỗi thợ cả thường chỉ chuyên về một loại
thuyền. Thuyền cổ thì màu sắc thô mới đẹp, thậm chí chỉ cần chọn màu gỗ
đúng ý cho phần thân thuyền, nhưng du thuyền hiện đại thì đòi hỏi phải
tốt nước sơn. Ông Đỗ Vỹ – chủ xưởng mộc ở ấp Tân Bình, xã Bình Minh,
huyện Trảng Bom, Đồng Nai, chuyên làm loại du thuyền – cho biết nếu màu
sơn không bóng đẹp, đều thì sản phẩm bị loại ngay chứ đừng nói đến
chuyện có lỗi sơn dù là nhỏ nhất. Một chiếc du thuyền ít nhất phải được
sơn bốn lớp trước khi đánh bóng.
Ra khơi xa có “thuận buồm xuôi gió”?
Sản phẩm mô hình được ưa chuộng nhờ sự
tỉ mỉ và tài hoa của lao động thủ công. Anh Vương Đình Sắc cho biết công
ty xuất khẩu các sản phẩm thuyền cổ, xe mô hình ước đạt 700.000
USD/năm. Hiện có nhiều đối tác tại châu Âu và Mỹ đặt hàng sau thời gian
dài tìm hiểu quy trình sản xuất cũng như những tiêu chuẩn kỹ thuật, hóa
học, chẳng hạn các luật về nguồn gốc gỗ hợp pháp theo tiêu chuẩn Lacey
(Mỹ) hay Flept (châu Âu) hoặc hàm lượng chì trong sơn… Tất cả chi tiết
cấu thành sản phẩm đều được sản xuất tại Việt Nam.
Ông Đặng Quốc Hùng, phó chủ tịch Hội Mỹ nghệ và chế biến gỗ TP.HCM (HAWA), cho biết những sản phẩm mô hình như thuyền buồm, xe cổ, máy bay… có thị trường khá rộng lớn. Ngoài các thị trường được khai thác tốt như châu Âu, Mỹ và Nhật, nhiều thị trường khác như Trung Đông, Ấn Độ, thậm chí cả Trung Quốc, cũng rất tiềm năng. Trong khi đó, ở Việt Nam hiện chỉ có 7-8 doanh nghiệp có khả năng tìm kiếm đối tác, xuất khẩu ổn định mặt hàng này.
Thời gian gần đây không ít khách hàng có
xu hướng chọn sản phẩm của Việt Nam thay vì Trung Quốc. Lý giải điều
này, anh Sắc cho rằng nhiều khâu sản xuất thuyền mô hình của Trung Quốc
được đưa vào dây chuyền công nghệ cao, sản xuất hàng loạt nên có giá rẻ,
nhưng sản phẩm thiếu sự tinh tế mà khách hàng khó tính rất dễ nhận ra.
“Những khách hàng khi chúng tôi mới tiếp cận thường băn khoăn về giá cả,
nhưng khi nhìn sản phẩm và đặc biệt khi xuống xưởng sản xuất, chứng
kiến từng công đoạn thì họ đồng ý ngay” – anh Sắc nói.
Những ngày này xưởng của ông Đỗ Vỹ nhộn
nhịp hẳn bởi đơn đặt hàng dồn dập. “Thỉnh thoảng chúng tôi cũng có khách
hàng mới. Nhưng do giá thanh toán chưa tương xứng với công lao động và
lại đặt hàng quá ít nên chúng tôi đành từ chối” – ông Vỹ nói. Hiện xưởng
ông có khoảng chục thợ chính và phải tăng cường 8-10 thợ phụ để đáp ứng
lượng hàng đặt.
Nghề nào cũng có những thăng trầm.
Khoảng thời gian 2008-2009 là lúc ông Vỹ cùng nhóm thợ lao đao vì kinh
tế thế giới khó khăn, số lượng đơn hàng giảm mạnh. Thông thường mỗi
tháng xưởng của ông sản xuất khoảng 200 du thuyền mô hình, nhưng thời
điểm khủng hoảng cả tháng chủ và thợ ngồi chơi xơi nước. Gần chục thợ có
tay nghề khi ấy trôi dạt vào các khu công nghiệp làm công nhân.
Có khả năng làm ra sản phẩm cạnh tranh
tốt, nhưng nghề làm thuyền mô hình rất cần đầu ra ổn định để không phải
lo tái diễn tình trạng làm hôm nay không biết ngày mai. Trước mắt, mối
liên kết giữa doanh nghiệp xuất khẩu và làng nghề đang được triển khai
hiệu quả, tạo được công việc ổn định cho các hộ gia đình ở làng nghề
Ngọc Đồng tham gia. Vấn đề còn lại là đầu tư tìm kiếm đối tác và thị
trường mới, vì thuyền mô hình hoàn toàn phụ thuộc vào mẫu mã và thị hiếu
của khách hàng nước ngoài.
“Ngoài hội chợ trong nước, mỗi năm chúng
tôi tham dự 6-8 hội chợ quốc tế tại Mỹ, Nhật, Hong Kong, Đức… để quảng
bá sản phẩm, tìm kiếm đối tác. Có thể nói thị trường cho thuyền mô hình
là rất lớn, nhưng nếu không chủ động tìm kiếm hoặc có đi nhưng “gõ không
đúng cửa” thì cũng không thể có đơn hàng”.
LÊ SƠN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét