Nghệ thuật hài cần tiếng cười sạch

          PGS.TS nghệ thuật học Nguyễn Thị Minh Thái nói: “Một nụ cười bằng mười thang thuốc bổ”. Nhưng nghệ thuật hài với sân khấu hài, điện ảnh hài giờ không đúng với châm ngôn đó chút nào. Chúng đầy rẫy những “thuốc độc văn hóa”, khiến người xem hoặc phản ứng không chịu nổi, hoặc cũng bị tha hóa nhân cách theo. “Chúng ta cần tiếng cười nhưng phải là tiếng cười sạch”

 

 

Phản cảm vì...

cười buông tuồng, dung tục

          Khi chương trình Đời cười đầu tiên gồm nhiều tiểu phẩm hài ra mắt hơn chục năm về trước, nó đã hâm nóng tình yêu sân khấu chừng như đóng băng của công chúng. Được “Gặp nhau cuối tuần tiếp sức”, nghệ thuật hài “phủ sóng” mỗi lúc một rộng hơn. Nhưng giờ đây, hài đang “đuối”. Nó có nhưng nhạt, và thậm chí còn quá lố, quá tự nhiên chủ nghĩa. 

          Liên hoan Sân khấu Hài toàn quốc mới đây là cuộc ra quân rầm rộ của hài. Tại buổi họp báo, NSND Lê Chức hào hứng với cuộc gặp mặt ấy, cũng đồng thời hào hứng vì vé của liên hoan đã bán sạch trước khi khai mạc. Đại diện của Cục Nghệ thuật biểu diễn cũng khẳng định khâu tổ chức của liên hoan rất tốt, thậm chí tốt hơn nếu chính Cục đứng ra tổ chức. Mặc dù vậy, không thể nói liên hoan là một thắng lợi về chất lượng nghệ thuật. 

 

         PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái bức xúc: “Liên hoan Sân khấu Hài toàn quốc có quá nhiều tiếng cười tục tĩu, thậm chí diễn viên không ngại ngần khoát tay định vị quanh bộ phận nhạy cảm”. Bà Thái bức xúc cũng là phải vì liên hoan toàn quốc vốn không phải của những “tay ngang”. Họ đều là những diễn viên chuyên nghiệp, những đoàn diễn chuyên nghiệp.

          Bà Thái phân tích: “Sân khấu hài hiện nay quá xộc xệch trong khi vốn dĩ nó có một nền tảng triết học sâu sắc. Sân khấu ấy có bề dày tiếp thu từ sân khấu truyền thống với hài rối nước, tuồng, chèo, cải lương. Khi người Pháp tới chúng ta mau chóng tiếp thu những vở hài kịch lớn của nước này. Chưa kể, văn học của chúng ta cũng mang tinh thần hài kịch với Vũ Trọng Phụng”. 

 

          Nhưng giờ đây, những tiếng cười có chiều sâu như thế không còn cả trên sân khấu lẫn điện ảnh. “Chúng ta chỉ nghe thấy những tiếng chói lói mắng chửi, những câu đùa liên quan đến chuyện quan hệ nam nữ. Chúng hoàn toàn không có tính thẩm mỹ gì”, một nhà nghiên cứu giấu tên nói.

          Trên thực tế, điện ảnh cũng nở rộ hài. Trong những tác phẩm điện ảnh mùa Tết, phim hài bao giờ cũng có, và cũng bán vé chạy. Những năm gần đây, Hoài Linh luôn là một cái tên câu khách, bảo đảm doanh số cho bộ phim. Nhưng dù có doanh thu cao, những vai diễn của Hoài Linh hoàn toàn không có gì đáng tự hào về nghệ thuật. 

          Thậm chí, trong điện ảnh còn có kiểu hài chẳng biết có nên gọi là hài hay không. Trong một bộ phim, khi anh chàng chủ quán do Huy Khánh thủ vai vừa băm băm chặt chặt vừa hát bài ca thịt chó, cạnh đó là cô phục vụ õng ẹo thì người ta không hiểu có nên cười không? Kịch bản đã không xuất sắc, diễn viên còn thiếu duyên, đoạn cao trào đó trở nên vô duyên, nhạt nhẽo. 

 

 

Không có tích không dịch nên hài

          Đạo diễn Doãn Hoàng Giang suy tư: “Dựng hài là điều khó khi kịch bản thiếu. Chính vì thế mà cái hài nhiều khi phải vay mượn từ những tích rất cũ. Cũ đến mức chưa xem đã biết nó diễn tiến thế nào, nên đôi khi duyên hài của diễn viên không kéo nổi khán giả cười”.
          Còn theo bà Minh Thái: “Chúng ta còn thiếu những hài kịch mang tinh thần hài hước lành mạnh kiểu như Cơm thầy cơm cô (Vũ Trọng Phụng), cười xong thấy có thể khóc vì chua xót. Sân khấu hài thiếu đến mức giờ phải quay về dựng những vở chuyển thể từ tác phẩm văn học giai đoạn 1930 -1945 của dòng văn học hiện thực phê phán, mà Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Công Hoan là những nhà văn tiêu biểu”. 

 

          Nhưng điện ảnh thì không thể chỉ mãi ăn sẵn vào những Thằng Bờm, Thằng Cuội được. Đầu tư điện ảnh quá lớn nên nó buộc phải sinh lời. Vì thế, những năm gần đây, công thức phim Hoài Linh cộng hài đã trở thành “bí kíp” của nhiều nhà đầu tư điện ảnh một phần vì thế. Có điều, với những vai hài như thế này, Hoài Linh chỉ có thể khiến cho các nhà chuyên môn lắc đầu vì tiếc cho anh.

          Bà Thái nói: “Hoài Linh tài hoa, nhưng nếu chỉ lẹt đẹt với những vai diễn hài nhảm thì tài năng đó cũng phí hoài”. Tất nhiên, đó không chỉ là điều đáng tiếc cho Hoài Linh mà còn cho rất nhiều nghệ sĩ khác. Họ đã không gặp được những cơ hội diễn hài lớn trong đời. 

          Nhưng có lẽ người không may nhất vẫn là khán giả. Họ đã không có cơ hội thưởng thức tiếng cười “sạch”- để quên bớt ưu tư, rất đáng được hưởng.

 

Cầm Trang