Niềm thiết tha với cái tốt cái đẹp
vốn nằm trong tâm trí chúng ta từ thuở thiếu thời, khi đang còn cắp sách đến
trường. Câu nói của thầy Mạnh "Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng
di, uy vũ bất năng khuất” thường được nhắc nhở cho sự vững vàng của nhân
cách. Nhưng liệu có thể nói mỗi người chúng ta đã làm được điều chúng ta mong
mỏi?
Nhiều lúc ngồi một mình tỉnh táo,
đối diện với lương tâm, hẳn nhiều người chúng ta phải công nhận là quanh mình số người hiền lành thánh thiện ngày một ít, số
khôn ranh kiếm chác ngày một nhiều thêm. Và tự ta nữa, nghiêm khắc mà nói, ta cũng đang sống không phải như
ta mong muốn. Ở đây không nói tới những tội lỗi đã thành danh mục quản lý của
pháp luật, mà chỉ nói tới những thói xấu nho nhỏ những thói xấu vẫn bị coi là
không đáng kể, và dễ bị bỏ qua: Xoay xỏa vụ lợi.
Làm dở báo cáo hay qua loa vô trách nhiệm. Khéo léo tô vẽ mình trước cấp trên. Hùa
theo đám đông, nói cho đám đông vừa lòng, chứ không dám nói sự thật.. Có phải
là không ít thì nhiều, hàng ngày chúng ta đã để cho những thói xấu đó lộng
hành? So với con người lý tưởng mà ta muốn noi theo, khi bước
vào đời, thì thật ra ta đang xa dần, thậm chí có những phẩm chất tốt mà ta có
từ lúc còn trẻ và cứ tưởng giữ được mãi, bây giờ đã bị đánh mất.
Dưới đây là một vài nhận xét tôi
rút ra từ kinh nghiệm bản thân và qua quan sát những người gần gũi chung quanh:
1. Sự kiếm sống hàng ngày
Là một khái niệm lâu nay chúng ta
hay lẩn tránh và nó chỉ tồn tại như một giá trị ẩn, không được mang ra tính
toán công khai. Nhưng phải thật thà công nhận nó vẫn là nhu cầu có thực, hàng
ngày gây sức ép với mọi người. Có nhiều việc ta biết là trái đạo lý song vẫn
phải làm, chẳng qua chỉ là nhằm kiếm thêm ít tiền bạc, để cùng với đồng lương
còm cõi, duy trì sự sống của bản thân và gia đình.
2. Các thói xấu lấn lướt ta mỗi ngày
một ít.
Thời gian đầu ta thường vừa làm vừa
tự nhủ: chỉ chấp nhận đầu hàng lần này nữa thôi, sau sẽ không bao giờ tái diễn!
Nhưng càng về sau, sự dằn vặt càng thưa thớt đi. Đời sống hàng ngày mang lại
bao nhiêu căng thẳng mệt mỏi, khiến cho mỗi người chỉ có cách trượt theo thói
quen và gắng tránh gây thêm cho mình những phiền phức không đáng có.
3. Chung quanh, cả những người có uy
danh hơn, có trách nhiệm hơn, cũng đâu có giữ được lý tưởng
- "Hơi đâu gái goá lo việc
triều đình" - đấy là lý lẽ của những cái đinh ốc bé nhỏ.
4. Khái quát hơn.
Quả thật có nhiều việc thấy trái
với lương tâm ta vẫn cứ làm, vì xem ra chung quanh mình, mọi người đều hành
động như vậy. Mà cảm giác sống theo tập thể ăn vào ta rất nặng. Ta sợ trở thành
đơn độc lại càng sợ mang tiếng là chơi trội, dám khác mọi người (!).
5. Ngán ngẩm - Buông xuôi
Người ta ai mà chẳng vừa sống vừa
trông trước trông sau xem cách sống của mình được đánh giá ra sao, và được đền
đáp ra sao. Đến lúc thấy bao nhiêu cố gắng của mình cũng vô ích, những người
tốt như mình thường thua thiệt, còn những kẻ xấu cứ được đủ thứ và lại leo cao
mãi lên thì đành ngán ngẩm buông xuôi (Sau khi phát hiện điều
này, một số sẽ giãy giụa cốt vớt lại ít quyền lợi mà họ cho rằng họ đáng được
hưởng. Từ ấy trở đi, họ dám sống rất ư là tàn bạo).
6. Chắc chắn trong ta
không bao giờ chết hẳn con người lý tưởng, con người tha thiết với sự nghiệp
chung. Giả sử được xã hội dang tay dìu đỡ thì sau những lầm lỡ ban đầu, cũng dễ
tu tỉnh trở lại. Nhưng mọi chuyện quá đỗi ì ạch. Có chăng chỉ
là những câu khẩu hiệu chung chung. Cái phần suy thoái trong
ta chớp ngay lấy cơ hội thuận lợi đó. Nảy sinh tình trạng phân
thân, sống một đằng, nói một nẻo và bởi lẽ, trước mặt bàn dân thiên hạ, giữa
thanh thiên bạch nhật, ta vẫn luôn mồm nói điều tốt, nên càng yên tâm xoay xỏa
kiếm chác trong bóng tối.
7. Đến lúc nào đó, ta chợt nhận ra
"rằng quen mất nết đi rồi", có lẽ sẽ không bao giờ hoàn lương được.
Sự lo sợ ập tới (lo sợ chứ không
phải hối hận) và để hóa giải, ta xoay sang cúng vái, xin xỏ, hối lộ thánh thần.
Mê tín chính là mắt xích cuối cùng của sự tự làm hỏng, nhờ có mê tín, các khâu
hoạt động khác có thể diễn ra một cách êm đẹp. Đại khái giống như một thứ bảo
hiểm!
Khi một đứa trẻ đánh mất của quý gì
đó, người ta phải căn vặn hỏi han xem quá trình đánh mất diễn ra như thế nào
bởi nghĩ rằng qua đó, giúp cho nó biết tự giữ gìn của cải và từ nay trở đi
không đánh mất nữa.
Quá trình tha hoá, quá trình tự
đánh mất mình ở chúng ta có chỗ khác. Ai cũng chỉ sống một lần trên đời, cái gì
mất đi thì vĩnh viễn không lấy lại được nữa.
Vậy
cần gì phải mang bản thân ra mà tra khảo cho thêm rách việc?
Có thể có một số người đã nghĩ thế
và họ có cái lý của họ. Nhưng trong bài báo này, tôi muốn để nghị một cách nghĩ
khác: ít ra chúng ta cũng nên sòng phẳng với nhau. Sự đánh giá chính xác về bản
thân nên được xem như một phần di sản của một lớp người đang sống để lại cho
các lớp kế tiếp, và nếu như nhờ thế một phần, mà những người sau ta sống không
giống ta, tức là ta đã trở nên hữu ích.
~
Vương Trí Nhàn ~
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét